Opowieść o mrowisku
Społeczeństwo mrówki rudnicy (często spotykanej mrówki leśnej), zamieszkujące średniej wielkości mrowisko, składa się z 500-800 tys. osobników. Jest zróżnicowane na grupy osobników o podobnej budowie i pełnionych funkcjach, tzw. kasty.
U mrówek wyróżniane są trzy kasty.
Robotnice
Zadaniem robotnic jest opieka nad potomstwem (przenoszą jaja z jednego miejsca na drugie w zależności od temperatury i wilgotności w gnieździe; oblizują larwy dla ochrony przed infekcją grzybów; w razie potrzeby wynoszą poczwarki do górnej części kopca, aby ogrzało je słońce), zapewnienie pokarmu, budowanie i utrzymywanie gniazda (otwierają i zamykają wejście do mrowiska w zależności od potrzeb), obrona gniazda w przypadku napaści oraz atakowanie innych gniazd celem zdobycia pożywienia i poczwarek, z których wychowują niewolników.
Królowa
Młoda królowa po zakończeniu lotu godowego pozbywa się skrzydeł. Następnie w pojedynkę buduje gniazdo i w ciągu kilku tygodni lub miesięcy wychowuje pierwsze pokolenie robotnic. Później przejmują one opiekę nad królową, której zadaniem jest składanie jaj. Królowa nie wydaje żadnych komend, pozostaje jednak w centrum zainteresowania robotnic. W mrowisku mrówki rudnicy występuje jedna lub wiele królowych.
Samce
Samce pojawiają się w mrowisku, gdy populacja robotnic jest dobrze rozwinięta, tuż przed okresem godowym. Żyją tylko kilka tygodni. Nie wykonują żadnej pracy. Ich zadaniem jest prokreacja.
Mrówki niektórych gatunków mogą powodować pewne szkody, gdyż drążą w drewnie komory, ogryzają rośliny itp. – np. gmachówka drzewotoczna. Jednak większość mrówek żyjących w lasach jest pożyteczna, przede wszystkim ze względu na ograniczanie liczebności owadów leśnych – np. mrówka rudnica i mrówka ćmawa.
Znaczenie mrówek w lesie:
- zjadając owady masowo występujące w lesie oraz ich larwy i poczwarki, przyczyniają się do zmniejszenia ich liczebności i ograniczenia szkód w lesie;
- hodują mszyce, których wydzielina – słodka spadź – jest ich przysmakiem i jednocześnie pokarmem m.in. pszczół (spadź jest to gęsta, słodkawa i lepka ciecz pojawiająca się latem, czasami wiosną, na liściach, zielonych pędach i gałązkach niektórych drzew liściastych, stanowiąca wydalinę mszyc i czerwców, oraz sok komórkowy wyciekający z liści nakłutych przez te owady; spadź jest pożytkiem pszczelim, z którego pochodzi miód spadziowy).
- zjadając fragmenty nasion przenoszą je w różne miejsca i przy okazji rozsiewają (np. fiołek leśny), a więc wpływają na różnorodność gatunkową lasu;
- zakładając podziemne gniazda, spulchniają glebę;
- pełnią rolę porządkującą, ponieważ zjadają padlinę i małe, chore osobniki różnych zwierząt;
- są pokarmem dla innych zwierząt – dzięcioła, małych ptaków, mrówkojada.
Mrówki ze względu na korzyści, jakie dają lasom, zostały objęte ochroną, a niszczenie mrowisk jest karalne. Leśnicy starają się zapewnić im możliwie najkorzystniejsze warunki bytowania, przede wszystkim na obszarach jednogatunkowych drzewostanów iglastych, na najuboższych siedliskach.
Leśnicy raz na 10 lat wykonują inwentaryzację kolonii mrówek. Rejestrują wszystkie aktywne mrowiska. W czasie wykonywania prac pielęgnacyjnych wyraźnie znakują kopce w celu zabezpieczenia przed przypadkowym uszkodzeniem lub zniszczeniem. Kopce mrówek często uszkadzane lub niszczone są grodzone.